Объяснение:

Тағдыр қаншама қаһарын төгіп, дүниенің ойраны шығып жатса да, біз, соғыс кезіндегі бейкүнә сәбилер, өмірдің өзін қаз-қалпында түсіндік. Біз үшін басқа түрлі өмір жоқ сияқты еді. Аштық, жалаңаштық, қақаған қыстың суығына тоңу, жаздың аптап ыстығына күю тас маңдайымызға қаттап-шоттап жазылып берілгендей еді. Таланымызға тап келген тылсым тіршілікті тілдеп, сөгу дегенді білмедік. Аштықтан шегіміз шұрылдап, ішкі ағзаларымыз бірін-бірі жалмап жеп жатса да, қыңқ етіп сыр бермедік. Арамызда үздігіп барып, үзіліп кеткендер де болды. Оларды ауыл іргесіндегі қорымға қойып қайту соғысқа жарамсыз болып елде қалған ересектердің міндеті еді. Әйтеуір, жер бетінде, ауыл шетінде төмпешіктердің көбейгенін көзіміз көрді. Бірақ, төмпешікке айналып кеткен сәбилердің нақты қанша екенін ешкім айта алмас еді.

Соғыс кезіндегі бүлдіршіндердің алғаш рет адамша тіл сындыруы “Апа, нан берші”-ден басталғаны анық. Тесік тамақтан өтерлік не болса соны қаужай бергендіктен бе, қарындары асқабақтай дөңгеленіп, қылдырықтай мойындары жұдырықтай жұмыр бастарын әзер ұстап тұрғандай бүлдіршіндердің кескін-кейіптері де ұсқынсыз көрінетін. Сол түрлеріне қарамай, жүгіре жөнелгенде тауықтың балапандарындай бытырай қашып зымырайтын. Олардың “таңғы асы” осы ауылдың малының да, жанының да ырзығына жаралғандай айдыны жарқырап жататын екі дөңнің арасындағы шар айнаға ұқсас “Маса” көлінің ну ормандай қамысы еді. Жиектегі қамысты шапыр-шұпыр қаумалап су түбінен сүйрік тартып, май қоғаны ауыз толтыра күйсіткенде езулері көбіктеніп, жерік асқа тойынып-ақ қалатын. Бірақ, қоға жеудің де өзіндік әдіс-амалдары бар. Аштық қанша қысса да, қамысты тоя жеуге болмайды. Ашқарақтанып, шамадан тыс жеп қойған баланың іші ауырады. Тіпті, өліп те кетуі мүмкін. Тіршілікке деген құштарлықтары басым, мезгілінен бұрын ержеткен сұңғыла балалар бұл жағдайды жақсы біледі. Өздерінше сақтанады.

Біздің қыбыр-жыбыр тіршілігімізге қолдау көрсетіп, тіршілігімізді түлеткен қамқоршыларымыз да болды. Олар нағыз ел қамын жеген Едігелер еді. Алдындағы бір түйір нанды өздері жемей, ұрпақтарына ұсынған ақсақалды аталарымыз бен ақжаулықты әжелерімізді қалай ұмытарсың?!. Солардың бірі ауылымыздың үлкені, ақылманы болған сексеннің сеңгіріндегі Бидалының Әбілғазысы еді. Ауылдағы жалғыз балықшы да сол кісі болатын.

Алып денелі, айрыла шыққан күміс сақалы нар кеудесін жапқан Әбекеңнің мейірім төккен жүзі де ерекше еді. Шағын қайыққа көсіле отырған атамыз көл бетіндегі барлық тіршіліктің иесі сияқты көрінетін. Судың бетін қақ жарып бабымен жылжып келе жатқан атамыз көл ішіндегі бар байлықты өзімен бірге жетектеп келе жатқан су иесі Сүлейменге ұқсайтын...