Verified answer

Ответ:

Жіктік жалғауы — қимыл иесінің кім екенін білдіру үшін қолданылатын қосымша, ол сөз бен сөзді жақ жагынан қиыстырып түрады.

Мысалы: Мен оқушымын. Сіз оқушысыз. Біз келеміз. Ол келеді.  

Жіктік жалғауы есім сөзге де, етістікке де жалғанады. Жіктік жалғау тек қана синтаксистік қызмет атқарады.  

Қазақ тіліндегі сөздер төрт түрлі үлгі бойынша жіктеледі:

бірінші — отыр, тұр, жур, жатыр етістіктері (мен тұрмын, сен тұрсың, сіз түрсыз, ол тұр) есімшелер (мен барғанмын, сен барғансың, сіз барғансыз, ол барған), зат есімдер (мен оқушымын, сен оқушысың, сіз оқушысыз, ол оқушы), сан есімдер (мен аласамын, сен аласасың, сіз аласасыз, ол аласа), сын есімдер (мен үшіншімін, сен үшіншісің, сіз үшіншісіз, ол үшінші), есімдіктер (мен кіммін, сен кімсің, сіз кімсіз, ол кім), үстеу (мен біргемін, сен біргесің, сіз біргесіз, ол бірге);

екінші — өткен шақ  

1.a, -e, -й көсем-шелері (мен барамын, сен барасың, сіз барасыз, ол барады).  

2.-п, -ып, -іп көсемшелер (мен барыппын, сен барыпсың, сіз барыпсыз, ол барыпты);

үшінші - 1) айтты, өтті т.б. жедел өткен шақ формалары (мен айттым, сен айттың, сіз айтты-ңыз, ол айтты). 2) оқыса, білсе т.б. шартты рай формасы. (Мен оқысам, сен окысаң, сіз оқысаңыз, ол оқыса);

төртінші — етістіктің бұйрық рай формасы: қара, еле, жаз, без т.б. (мен қарайын, сен қара, сіз қараңыз, ол қарасын.  

Ескерту. 1 Ауызекі сөзде және халық ақындарының шығармаларында жекеше форманың анайы түрінің екінші жағына –ғын -қын, -гін, -кін) қосымшасы қосылып та қолданылады (мысалы, ceн барғын, сен айтқын, сен келгін, сен ішкін).  

2. Көпше түрдің бірінші жағының қосымшасы -лық (-лік) болып қолданылады.

Мысалы: Кел, балалар, оқылық, Оқығанды көңілге Ықыласпен тоқылық (Ы. Aлтынсарин) Қарауылдар мезгіл ғой, тұр қаралық! Жүз айтқанмен, өзгенің бәрі надан, Жалыналық Абайға, жүр, баралық! (Ш. Құдайбердіұлы) деген өлеңдерде колданылғаны сияқты, қазірде -лык; (-лік) формасы –йық, -(йік) формасымен қатар жиі қолданылады.  

Тілімізде жіктеу есімдіктері жекеше, көпше, анайы, сыпайы, (сен — сіз, сендер — сіздер) түрде жіктеледі. Осыған орай, жіктік жалғаудың да, тәуелдік жалғаудьң да екінші жақтарының қосымшалары жекеше, көпше, анайы, сыпайы түрлерге сәйкес келеді.  

Есім сөз бен етістіктің жіктелуіндегі кейбір ерекшеліктер:

Есім сөздің жіктелуі:  

1. Есім сөздің түбіріне жіктік жалғауы тікелей жалғанады, мен жұмысшымын, үлкенмін, Сен жұмысшысың, үлкенсің, Сіз жұмысшысыз, үлкенсіз.  

2. Есім сөзде III жақ жіктік жалғауы болмайды. Ол жұмысшы. Ол үлкен.  

3. Есім сезге жіктік жалғаудың толық түрі жалғанады.